Wieloletni praktyk w zakresie opracowywania produktów i zabiegów kosmetycznych, oceny bezpieczeństwa i skuteczności kosmetyku. Wykładowca, autor publikacji naukowych oraz branżowych. Współzałożycielka marki kosmetycznej YONELLE i YONELLE MEDESTHETIC.

ART OF BEAUTY 3/2014

Mimo że historia stosowania kwasów w celu poprawy stanu skóry sięga czasów Kleopatry, a naukowo ich działanie potwierdził Van Scott w 1974 roku, codziennie, nawet w XXI wieku, przekonujemy się o ich skuteczności i nieprawdopodobnemu spektrum działania na przeróżne problemy skóry. Zalety działania kwasów na skórę są liczne - począwszy od złuszczania, a skończywszy na kompletnej rekonstrukcji głębszych warstw skóry oraz rozjaśnieniu przebarwień i poprawie kolorytu.

Złuszczanie chemiczne jest jedną z częstszych technik regeneracyjnych stosowanych w gabinetach kosmetycznych. To nic innego jak działanie stężonych kwasów. Podstawowym i najczęściej wykorzystywanym kierunkiem ich działania jest działanie eksfoliacyjne, polegające na zmniejszeniu kohezji między korneocytami w obrębie warstwy rogowej naskórka i złuszczaniu martwych komórek. Jednak spektrum działania tych związków na skórę jest o wiele szersze. Nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, że chemiczne złuszczanie naskórka wywołuje całą kaskadę reakcji aktywujących właśnie procesy regeneracyjne prowadzące do rekonstrukcji głębszych warstw skóry.

Warunek skutecznego działania
Skuteczność preparatów zależy od ilości (stężenia) kwasu, ale nie tylko. Zasadniczy wpływ na działanie ma pH preparatu. Niestety obniżanie pH preparatu i podwyższanie stężenia znacznie zwiększa potencjał drażniący i dość drastycznie ogranicza stosowanie kosmetyków. Bardziej stężone produkty o niskim pH mogą być stosowane wyłącznie przez profesjonalistów – lekarzy dermatologów i specjalnie wyszkolonych kosmetologów.
Zabiegi złuszczania różnią się między sobą intensywnością w zależności od mocy kwasu (którą charakteryzuje pKa – stała dysocjacji; im jej wartość mniejsza tym mocniejszy kwas), pH preparatu (im mniejsze tym mocniejsze działanie) oraz stężenia kwasu (im większe tym silniejsze działanie preparatu). Peelingi dobiera się w zależności od rodzaju skóry, jej jakości i oczekiwanych efektów terapeutycznych. W większości przypadków peelingi dzieli się na:
- powierzchniowe – preparaty o najłagodniejszym działaniu. Zwykle nie powodują widocznego złuszczania skóry, gdyż usuwają jedynie najbardziej powierzchniowe warstwy stratum corneum. Regularne powtarzanie zabiegów powoduje potęgowanie efektów w kierunku poprawy kolorytu cery, gładkości i ogólnego wyglądu skóry. Najczęściej zabiegom tym nie towarzyszą efekty uboczne i nie ma czasu rekonwalescencji.
- średnio głębokie – działają na poziomie górnych, żywych warstw naskórka i powodują widoczne, płatkowe lub drobnopłatkowe złuszczanie, pojawiające się najczęściej w ciągu 2-3 dni po zabiegu. Okres rekonwalescencji nie występuje w ogóle lub jest bardzo krótki.
- głębokie (medyczne) – zarezerwowane są dla lekarzy i stosowane najczęściej w stężeniach 70% i powyżej oraz pH poniżej 2,0 a nawet poniżej 1,0. Ze względu na uboczne działania towarzyszące zabiegom, możliwość powikłań oraz dłuższy czas rekonwalescencji. Są to najsilniej działające, najbardziej stężone preparaty, działające jeszcze głębiej w skórze i powodujące intensywne, płatowe złuszczanie się skóry najczęściej w okresie 3-4 dni po zabiegu. Skóra może być okresowo zaczerwieniona, nadwrażliwa, sucha, pojawia się duży dyskomfort. Cały proces rekonstrukcji trwa 7-10 dni.

Kwasy stosowane w intensywnych procedurach kosmetycznych i medycznych
Najpopularniejszymi kwasami stosowanymi w preparatach profesjonalnych są alfa-hydroksykwasy AHA: kwas glikolowy i kwas mlekowy, które maja najmniejsze cząsteczki, penetrują najgłębiej do skóry i wykazują najsilniejsze działanie złuszczające. Poza nimi stosuje się kwas jabłkowy, winowy i cytrynowy. Z dużym powodzeniem wprowadzono do kosmetyki kwas migdałowy, który działa skutecznie w dużych stężeniach i jednocześnie charakteryzuje się dość dobrą tolerancją skórną, umożliwiającą wykonywanie zabiegów na skórze źle reagującej na inne kwasy.
Poza wymienionymi stosuje się również kwasy wykazujące dodatkową aktywność biologiczną. Na uwagę zasługuje beta hydroksykwas BHA - kwas salicylowy oraz od niedawna obecny w kosmetykach kwas szikimowy. Oprócz złuszczania wykazują działanie przeciwbakteryjne, bardzo pożądane w przypadku cer tłustych i trądzikowych. Ciekawa jest również grupa kwasów PHA: laktobionowy i glukonolakton oraz ferulowy i fitowy, o delikatnym działaniu złuszczającym i bardzo silnym przeciwrodnikowym.

Kierunki działania kwasów

DZIAŁANIE 1. Złuszczanie
Pierwotną i podstawową funkcją zabiegów z wykorzystaniem stężonych kwasów jest usuwanie martwych lub zniszczonych komórek górnych warstw skóry. Kwasy zmniejszają kohezję między keratynocytami warstwy rogowej naskórka. Choć mechanizm tego działania nie jest do końca wyjaśniony, to najczęściej dowodzi się ich aktywności w kierunku hydrolizowania wiązań w desmosomach, stanowiących połączenia między komórkami oraz zmniejszana spoistości cementu międzykomórkowego poprzez aktywowanie specyficznych enzymów prowadzące do modyfikacji jego składu.

DZIAŁANIE 2. Przyspieszenie cyklu odnowy komórkowej
Stwierdzonym, potwierdzonym w badaniach klinicznych efektem działania kwasów jest przyspieszenie tempa odnowy komórkowej. W młodej skórze cykl od powstania do złuszczenia się komórek naskórka TOT (Turnover Time) trwa przeciętnie 4 tygodnie, czyli 28 dni. W dojrzałym wieku TOT ulega wydłużeniu nawet o kilkanaście, kilkadziesiąt dni. Stosowanie kwasów na skórze dojrzałej prowadzi do skrócenia TOT, a to z kolei prowadzi do przyspieszenia regeneracji skóry.

DZIAŁANIE 3. Stymulacja syntezy kolagenu i glikozoaminoglikanów
Dowodem na działanie regeneracyjne kwasów w głębszych warstwach skóry jest poprawa własności skóry dojrzałej, z pogorszonymi parametrami biomechanicznymi oraz zniszczonej działaniem promieni UV. Już w końcu XX wieku rozpoczęto prace badawcze nad wpływem kwasów (głównie kwasu glikolowego) na strukturę i metabolizm skóry właściwej. Badania histologiczne dowodzą, że pod wpływem tych związków, w skórze z objawami starzenia się, zwiększa się grubość żywych warstwa naskórka oraz skóry właściwej, zaobserwowano również zwiększenie syntezy elementów strukturalnych: glikozoaminoglikanów (głównie kwasu hialuronowego) oraz kolagenu, poprawę stanu włókien elastycznych oraz zwiększoną proliferację fibroblastów.

DZIAŁANIE 4. Synteza ceramidów
Wstępne badania prowadzone od kilkunastu lat dowodzą, że alfa-hydroksykwasy stosowane w niskich stężeniach mogą również stymulować w skórze biosyntezę ceramidów, poprawiając w ten sposób własności barierowe warstwy rogowej naskórka. Niestety do dziś nie wyjaśniono jeszcze mechanizmu działania kwasów w tym kierunku, a wszystkie wnioski wyciągane są na podstawie wyników otrzymanych na hodowlach komórkowych in vitro. Badania trwają, ale ten kierunek działania alfa-hydroksykwasów wydaje się bardzo interesujący.

Z wymienionych wyżej kierunków działania kwasów wynika szereg korzystnych zmian i efektów, widocznych zarówno głęboko w skórze, jak i na jej powierzchni.

EFEKTY

EFEKT 1. Spektakularna gładkość skóry
Pierwszym, najszybciej zauważalnym efektem działania kwasów na skórę jest wygładzenie jej powierzchni, które pojawia się często od razu po pierwszym zabiegu. Jest wynikiem działania złuszczającego, które już w pojedynczym zabiegu prowadzi niejako do „odsłonięcia” nowej skóry.

EFEKT 2. Odmładzanie struktury i wyglądu skóry
Przyspieszenie tempa odnowy komórkowej, stymulacja syntezy kolagenu oraz GAG i kolagenu w skórze narażanej na promieniowanie UV to główne kierunki regeneracyjnego działania przeciwstarzeniowego kwasów. Działania te prowadzą do znacznej poprawy własności biomechanicznych skóry, a w efekcie widocznej redukcji drobnych zmarszczek i defektów skóry. Struktura skóry ulega rekonstrukcji. Objawia się to poprawą jędrności, elastyczności, gęstości oraz redukcją zmarszczek i poprawą owalu twarzy.
Najlepsze efekty uzyskuje się w kuracjach łączących działanie wysokostężonych kwasów w gabinecie kosmetycznym ze stosowaniem niżej stężonych kwasów w codziennej pielęgnacji domowej.

EFEKT 3. Rozjaśnianie przebarwień i wyrównanie kolorytu cery
Eksfoliacja przy pomocy kwasu glikolowego prowadzi do poprawy struktury skóry a także poprawy kolorytu, a nawet rozjaśnienia plam pigmentacyjnych. Dzięki złuszczeniu górnych warstw naskórka również w miejscu plam pigmentacyjnych, obserwuje się wyrównanie kolorytu cery. Proces ten nie reguluje mechanizmu melanogenezy, jednak dodatkowe przyspieszanie procesu odnowy komórkowej przyczynia się do bardziej równomiernego rozłożenia melaniny w naskórku i wyraźną poprawę kolorytu.

EFEKT 4. Redukcja suchości skóry
W przypadku skóry suchej warstwa rogowa naskórka jest bardzo często gruba, łuszcząca się, szorstka i ma zaburzenia w strukturze cementu międzykomórkowego, oraz zwiększony TEWL. Kwasy regulują proces keratynizacji i w rezultacie przyczyniają się do poprawy budowy warstwy rogowej i jej funkcji barierowych. Dzięki temu woda jest skuteczniej zatrzymywana w naskórku, który stopniowo wykazuje coraz mniejszą tendencję do suchości i łuszczenia się.

EFEKT 5. Działanie na skórę tłustą, mieszaną i trądzikową
Ze względu na własności złuszczające, kwasy stosuje się również w terapii trądziku młodzieńczego oraz przy problemie nadmiernego wydzielania sebum. Mają zdolność regulowania procesów związanych z wydzielaniem sebum (redukują łojotok). Łączenie kilku różnych kwasów – przede wszystkim kwasu glikolowego i mlekowego z antybakteryjnym kwasem salicylowym czy szikimowym, daje bardzo dobre efekty zabiegowe.

Podrażnienia, uczucie gorąca, pieczenia i szczypania – czy to konieczne?
Przy wszystkich wymienionych powyżej zaletach stosowania mocnych kwasów w zabiegach estetycznych należy się liczyć z działaniami niepożądanymi, wśród których najczęściej występują podrażnienia, uczucie pieczenia, szczypania czy gorąca bezpośrednio po zaaplikowaniu na skórę preparatu. Dlatego współczesna, najbardziej zaawansowana kosmetologia skupia się na wykorzystaniu niebywałego potencjału kwasów przy zasadniczej redukcji ich działań ubocznych. Celem jest zmniejszenie dyskomfortu klienta, zniechęcającego się często z tego powodu do poddawania się tych zabiegów.
Do chwili obecnej podjęto wiele prób, a jednym z najnowszych rozwiązań objętych patentem amerykańskim, jest stosowanie kwasów połączonych w amfoteryczny kompleks z aminokwasami, m.in. argininą. Z kompleksu, w dawkach rozłożonych w czasie, cząsteczki kwasu są uwalniane i stopniowo docierają do skóry, gdzie wykazują swoje aktywne działanie. W efekcie na skórę kwas działa w sposób równomierny i kontrolowany, nie ma „piku” stężenia, a dawki są zazwyczaj poniżej tych, przy których obserwuje się działanie drażniące. W efekcie preparaty oparte na amfoterycznym kompleksie kwasów charakteryzują się znacznie lepszą tolerancja skórną, działania uboczne są wyraźnie zredukowane, w sposób zasadniczy poprawia się komfort zabiegów. Zabiegi można wykonywać nawet na skórach bardziej wrażliwych.

Nowości w procedurach kosmetycznych i medycznych – kwasy + aktywne enzymy
Łączenie działania kwasów z aktywnymi enzymami prowadzi do jeszcze skuteczniejszego, precyzyjnego złuszczania i inicjowania procesów odnowy komórkowej. Enzymy hydrolizują wiązania chemiczne w desmosomach, na które nie działają kwasy, dlatego można mówić o synergii ich działania. Jest ono uzupełnione przez dodatkowe własności enzymów, m.in. silne działanie przeciwzapalne. Dotyczy to najlepiej przebadanej w tym zakresie bromelainy, która już w trakcie zabiegu złuszczania bardzo silnie łagodzi skórę, poprawiając komfort klienta.

Synergistyczne działanie kwasów i czystego retinolu
Doskonałe efekty terapeutyczne na skórze dojrzałej z objawami starzenia się uzyskuje się w zabiegach łączących działanie kwasów i substancji biologicznie czynnych, działających na głębsze warstwy skóry. Idealnym przykładem jest tu synergistyczne działanie stężonych kwasów i czystego retinolu. Zabiegi medestetyczne z zastosowaniem tego rozwiązania dają fantastyczne rezultaty i stanowią doskonałe narzędzie w rękach kosmetologów.

Peelingi kwasowe mogą dawać fantastyczne efekty na skórze, jednak należy pamiętać, że sukces zabiegów zależy od wielu czynników. Dlatego niezbędne jest dobre przygotowanie, wiedza oraz doświadczenie kosmetologa decydującego się na wykonywanie tego typu zabiegów.

Podsumowanie
Jak wynika z powyższego przeglądu, spektrum działania oraz możliwości zabiegowe kwasów są praktycznie nieograniczone. Chyba żadna grupa substancji wykorzystywanych w kosmetykach nie może poszczycić się tak niebywałą multifunkcyjnością, znakomicie wpisującą się w światowe trendy kosmetologii estetycznej. Zabiegi złuszczania na bazie kwasów, jeśli są poprawnie wykonywane, są jednym z bardziej skutecznych i nieinwazyjnych metod zasadniczej poprawy wyglądu skóry oraz jej wielowarstwowej rekonstrukcji.
Bardzo mocne podstawy naukowe działania kwasów, ewidentne efekty na skórze z rozmaitymi problemami jak i różnorodność procedur zabiegowych sprawia, że peelingi chemiczne są przedmiotem fascynacji i entuzjazmu zarówno lekarzy jak i kosmetologów na całym świecie i są skuteczną, mniej kosztowną i mniej inwazyjną alternatywa procedur medycznych. A co najważniejsze, wprowadzają w zachwyt klientów salonów kosmetycznych oraz gabinetów medycznych, i to bez względu na wiek, rodzaj czy stan skóry.